Mauzoleum Książąt Żagańskich – Kościół pw. Świętego Krzyża 

Niewiele jest w Polsce świątyń, za których historią stoją tak ciekawe postaci, jak za Kościołem pw. św. Krzyża w Żaganiu. Choć każda niemal to niemy świadek historii swoich czasów, ta stanowi również namacalny dowód istnienia znakomitego rodu, którego dzieje splatają się z wielkimi wydarzeniami minionych wieków.

Pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą z końca XIII wieku. Była to wtedy kaplica pw. św. Wawrzyńca dla trędowatych. W roku 1334, na zlecenie ówczesnej księżnej żagańskiej Mechtyldy, obiekt rozbudowano i konsekrowano pod wezwaniem Św. Krzyża. Wówczas też patronat nad nim przejęli zakonnicy kanoników regularnych św. Augustyna z Żagania.Potem przez jakiś czas kościołem zawiadywali protestanci, a w czasie pobytu w Żaganiu wojsk napoleońskich przekształcono go w magazyn zbożowy.

Jego historia zaczyna się od nowa w 1844 roku, gdy świątynię od rady miasta odkupuje księżna żagańska Dorota de Talleyrand-Périgord. I to jej nazwisko zapisało się w dziejach miasta i świątyni złotymi zgłoskami. Neogotycki Kościół Świętego Krzyża w Żaganiu to perła architektury sakralnej na Dolnym Śląsku. Jego fundatorka, księżna Dorota w wystroju wnętrza nakazała uwypuklić trzy powiązane ze sobą idee: teologiczną – boskość Jezusa ukazaną przez śmierć na krzyżu i zmartwychwstanie; historyczną – związaną z historią świątyni oraz rodową – bo stworzono tu mauzoleum książąt żagańskich.

W kościele znajdują się trzy tumby, w których pochowani są książęta żagańscy: sama Dorota de Talleyrand-Périgord; jej syn Ludwik Napoleon de Talleyrand-Périgord – książę de Dino, de Valençay oraz siostra Doroty, Katarzyna Wilhelmina von der Schulenburg.

Świątynia zdobiona jest tarczami herbowymi szlachty śląskiej – zapewne dlatego, że wielką pasją architekta kościoła Leonarda Dosta von Schatzberga była heraldyka. Wyniki swoich badań przedstawił on nawet w Herbarzu Powszechnym, który zawierał on opisy herbów książąt, hrabiów, baronów, szlachty, miast, fundatorów, patrycjuszy. Wydał również Herbarz Śląski, Würtenberski, Zielonogórski.

W wystroju wnętrza żagańskiej świątyni uwagę przyciąga ołtarz główny z obrazem berlińskiego malarza Karla Josepha Begasa. Z kolei figury świętych znajdujące się w kościele są autorstwa berlińskiego rzeźbiarza B. Afingera. Niezwykłego klimatu całości nadają bez wątpienia drewniane sklepienia krzyżowo-żebrowe.

Do prac w kościele księżna Dorota zaangażowała też znanego malarza szkła z Miśni Carla Samuela Scheinerta, który wykonał w nawie witraże przedstawiające dwunastu apostołów a w prezbiterium postaci władców żagańskich związanych z kościołem: książąt piastowskich, Wallensteina, Lobkowitza i Birona. To sprawiło, że kościół zyskał finezyjne wykończenie. Nie lada atrakcją, zwłaszcza dla melomanów, są także ustawione na chórze organy, na których w połowie XIX wieku grywał Liszt. Sławna fundatorka nakazała gruntownie przebudować kościół, nadając mu szlachetny, neogotycki charakter. Zatrudniła przy tym znakomitych architektów Carla Versena z Berlina i Leonarda Dorsta von Schatzberga z Ratyzbony, pochowanego później przy świątyni.

Treść, źródło: Goodpoland.com