Historia Ogólna.
Rezydencja książąt żagańskich otoczona jest parkiem w stylu angielskim, który tworzony był od XVII wieku. Pierwsze wiadomości na temat parku przypałacowego pochodzą za panowania księcia Albrechta von Wallensteina, który na wyspie parkowej założył zwierzyniec. W późniejszym czasie wykopano kanał rzeki Bóbr. Po śmierci księcia Albrechta w 1634 roku księstwo zarządzane jest przez władców wiedeńskich – Habsburgów.
Od 1646 roku Księstwo Żagańskie przechodzi na własność austriackiego urzędnika, księcia Wacława Lobkowicza z Rudnicy nad Łebą. Przez 140 lat park książęcy był powiększany i przebudowany w stylu barokowym i francuskim. W 1786 roku, księstwo żagańskie zostaje sprzedane za 1.000.000 guldenów księciu kurlandzkiemu Piotrowi von Biron, który przez ponad dziesięć lat stworzył najwspanialszą rezydencję i park na terenie Dolnego Śląska i Wschodnich Prus. W 1797 roku od strony zachodniej (ob. ulica Szprotawska) wybudowano mur na wysokość 3,5 m, który biegł w kierunku Młynówki w okolicy dzisiejszego Mostu Żelaznego. W XIX wieku park stał się częścią prywatną, która była udostępniana dla najbliższych członków rodziny książęcej i ich gości.
W latach 1800-1839, park był pod opieką najstarszej córki księcia kurlandzkiego, Wilhelminy. W 1804 roku miasto nawiedziła powódź, która spowodowała duże zniszczenia w parku. Uległy zniszczeniu obiekty wybudowane pod koniec XVIII wieku. Wówczas utworzyła się dodatkowa odnoga rzeki Bóbr. W 1818 roku park pałacowy otoczono nowym murem. Od 1845 roku Księstwo Żagańskie odkupuje od siostrzeńca Konstantego, najmłodsza siostra
Wilhelminy, księżna Dorota Maria de Talleyrand-Pèrigord, znana we Francji jako księżna de Dino. Za jej czasów park został powiększony i upiększony.W 1858 roku jego powierzchnia liczyła 200 hektarów. Rodzina Talleyrandów opiekowała się parkiem do początku XX wieku. Na polecenie księcia Bonsona, pełnomocnik przekazał park dla miasta Żagania. Obecny kształt założenia parkowo-ogrodowego pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Jego głównym krajobrazem jest rzeka Bóbr.
Architekci Parku Książęcego za czasów książąt von Biron i de Talleyrand.
Pierwsze prace upiększające park książęcy rozpoczął książę kurlandzki Piotr von Biron, głównym architektem budynków parkowych był Christian V. Schultze z Poczdamu. Z jego inicjatywy wybudowano oranżerię nad Bobrem (1796-99), Dom Kawalerski (1796), na terenie Bażanciarni wybudowano budynek myśliwski, dla łowcy bażantów. W najbliższej okolicy pałacu od strony zachodniej w 1795 roku rozpoczęto budowę stajni i ujeżdżalni wraz
z mieszkaniami dla stajennych. W 1800 roku, z inicjatywy żony, księcia Piotra, Anny Doroty von Medem, księżnej kurlandzkiej podjęto starania
wybudowania mauzoleum z kryptą dla zmarłego księcia Piotra w Jeleniowie, w stylu antycznym. Jego lokalizacja jest trudno do ustalenia. Budynek znajdował się w okolicy torów dworca kolejowego. Jednak z przyczyn losowych w 1804 roku budynek został rozebrany. Kolejne lata przypadają na zarządzanie parkiem przez Wilhelminę, księżną żagańską, która przez większość życia mieszkała w Nachodzie i w Wiedniu. Zarządzanie ogrodem obywało się za pośrednictwem pracowników Komery Książęcej. Od 1829 roku inspektorem ogrodu został niejaki Fryderyk Teichert kształcony w Wiedniu i w Berlinie,
który uzyskał również uznanie u księżnej Doroty de Talleyrand i pracował do 1862 roku. Za jej czasów powstał park w stylu angielskim, realizowany
pod kierunkiem przyjaciela, architekta parków krajobrazowych, księcia Hermann von Pückler-Muskau z Łęknicy(Bad Muskał). Zaplanowano powiększenie parku w kierunku wschodnim, celem było w niedalekiej przyszłości utworzenie ogrodnictwa parkowego i budowa kompleksu szpitalnego pw. Świętej Doroty
z kościołem Świętego Krzyża. Na rekultywację parku przypałacowego zużyto czternaście tysięcy wozów ziemi.
Prace trwały również wzdłuż Tylnego Bobru od strony południowo – wschodniej, tworząc Park Górny.
W dniu 19 września 1862 roku umiera księżna Dorota de Talleyrand-Pèrigord, która w testamencie przekazała księstwo żagańskie swojemu synowi Napoleonowi Ludwikowi, który kontynuował zamiar stworzenia parku książęcego o randze królewskiej, wzorując się na parkach w Poczdamie i Berlinie. Jeszcze za życia księżnej pracę ogrodnika książęcego podjął królewski ogrodnik Herman Gieroud (1821-1896), który nabył doświadczenie pracując
dla Króla Pruskiego Fryderyka Wilhlema IV w Sanssouci i Królewskich Ogrodach Botanicznych w Kew pod Londynem. Poznał najważniejsze i największe ośrodki hodowli rośli na Świecie. Należał on do Stowarzyszenia Rozwoju Ogrodnictwa (Verein zur Beförderung des Gartenbaues). Działalność Hermana
w Żaganiu opierała się wyłącznie w zakresie upiększania parku i prowadzenia hodowli kwiatów. Organizował różnego typu aktywizacje ogrodnictwa.
Na tyłach Oranżerii Kwiatowej powstała hodowla kwiatów. Prowadził on również działania edukacyjne, zapraszał studentów Królewskiego Zakładu Naukowego Ogrodników w Poczdamie. Przyczynił się do utworzenia praktycznego systemu edukacji ogrodnictwa parkowego. W ten sposób żagański
park książęcy stał się ważnym miejscem na mapie Niemiec, do którego przyciągała rzesza przyszłych ogrodników, zatrudnianych u znamienitych rodziny
na terenie Śląska i po za nim, są to między innymi: do rodziny von Hochberg i rodziny książęcej zu Fürstenberg w Donaueschingen, a także do Parku Mużakowskiego w Bad Musakł.
Za czasów księcia Napoleon Ludwi, Kamera Książęca nawiązał współpracę z królewskim nadwornym radcą budowlanym z Poczdamu Moritzem Gottgetreu (1813-1885), który nadzorował prace przy budowie zespołu fontann oraz ich nawodnieniu.
W miejsce zmarłego w 1896 roku książęcego ogrodnika Gierouda zajął jego bliski współpracownik, starszy ogrodnik Arnold Degenhardt,
który od 1 stycznia 1897 roku rozpoczął współpracę z rodziną de Talleyrand. Za czasów księcia Howarda powstała nowa zapora przy Bażanciarni
oraz elektrownia książęca. Po trzydziestu latach pracy Arnold w 1927 roku odszedł na emeryturę. Do 1935 roku, do czasu rozwiązania księstwa żagańskiego, nie zatrudniano już inspektora ogrodnictwa. Nastąpiła reedukacją etatów, na ten krótki czas funkcję ogrodnika przejął Marcin Zimmer,
który opiekował się parkiem przypałacowym do 1945 roku. Od 1904 roku park książęcy był już dostępny publicznie i częściowo zarządzany przez Urząd Miasta.
Park Górny – Kammerau
Do wejścia Parku Górnego prowadzi szeroka ścieżka piesza. Park powstał w dwóch etapach. Pierwsza część zlokalizowana w otoczeniu Zagrody Doroty powstała w latach 1844-1853, jej umowną granicą jest aleja kasztanowców, która biegnie z ulicy Żelaznej do punktu widokowego Książęce Spojrzenie,
z którego można było podziwiać kompozycje ogrodu holenderskiego na terenie parku przypałacowego. A w oddali można było podziwiać widok na dzwonnicę kościoła pw. Wniebowzięcia NMP i wieży ratuszowej. Aleja kasztanowców za czasów księcia Napoleona była utwardzona i przeznaczona do jazdy konnej na wyłączny użytek księcia. W 1848 wybudowano zabudowania gospodarcze nazwane: Zagroda Doroty, boisko, Mała Szkółka i plac na składowanie drzewa (der Holz Hof). Boisko było udostępniane przez dwór książęcy dla uczniów Gimnazjum Królewskiego. Przypuszczać można, iż autorem budynków był architekt J.G. Leonhard Dorst.
W sąsiedztwie zabudowań gospodarczych Zagrody Doroty jest Plac Schulenburg, które upamiętnia ostatniego męża księżnej Wilhelminy, hrabiego Karla Rudolfa von der Schulenburga (1778-1856) – administratora dóbr książęcych za czasów księżnej Doroty.
W tej części parku utworzono cztery punkty widokowe z odpowiednimi nazwami: Plac Wallmoden – upamiętniającye przyjaciela księżnej Pauliny, z czasów Kongresu Wiedeńskiego – Generała Ludwiga Graf von Wallmoden-Gimborn.
Z tego miejsce podziwiano założenie szpitala św. Doroty i elektrownię książęcą. Kosmos, był kolejnym punktem widokowym w kierunku parku przypałacowego na tzw. półwysep „Wyspa Marii” Kolejnym wcześniej wspomnianym punktem widokowym było Spojrzenie Książęce. Za aleją kasztanowców w okolicy dzisiejszej zapory wodnej z 1916 roku było Miejsce Elpons, które upamiętnia dyrektora Kamery Książęcej – Gustawa von Elpons (1805-1883).
Druga połowa parku powstała w latach 1853-1858 Jego główną kompozycją jest las sosnowy i brzozowy, granicą między nimi jest aleja powstała
w 1855 roku. W tej części parku ulokowano szereg punktów widokowych na wysokiej skarbie brzegu rzeki Bóbr, sięgających od 50-120 metrów
w kierunku wschodnim na Park Przypałacowy i Bażanciarnie – wyspę.
Najważniejszym miejscem widokowym tego fragmentu parku było Wzgórze Piotra – Peterhohe utworzone na początku XIX wieku, leżące na osi widokowej w kierunku Pałacu Książęcego. Wiele ścieżek pieszych nie zachowało się w pierwotnym kształcie. Możemy wskazać miejsce zwane Zieloną Celą, które jest zarazem początkiem alei drzew z 1855 roku, biegnie w kierunku miejsca: Zacisze Hermana. To ostatnie miejsce upamiętnia architekta ogrodów, księcia Hermanna Ludwiga Heinrich von Pückler-Muskau. Z tego miejsca można było przejść ścieżką prowadzącą do Mostu Królewskiego i Krzyża Wotywnego
z 1853 roku. Z jego terenu można było podziwiać panoramę zakola rzeki Bóbr oraz część Bażanciarni – wyspy. W okolicy Krzyża Wotywnego, w 1850 roku wybudowano Most Królewski, który łączył Park Górny i Bażanciarnię. Nazywa mostu wywodzi się z faktu związanego z Królem Pruskim Fryderykiem Wilhelmem IV, który został przeprowadzony przez ten most z udziałem księżnej Doroty z pobliskiego dworca kolejowego do rezydencji książęcej. Obiekt obecnie nie istnieje. Krzyż Wotywny przetrwał II Wojnę Światową i został rozebrany pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku.
Za czasów księcia Napoleona Ludwika w latach 1881-1896, utworzono dwa punkty widokowe, o nazwie – Widok Ludwika i Widok Fürstenbergów, ostatni widok powstał z okazji uroczystości ślubnych, córki Doroty z księciem Karolem zu Fürstenberg w dniu 6 lipca 1881 roku. Dalsza część parku posiadała kolejne miejsca: Fanny Linde, Bohlschwings Ruhe. W najbliższej okolicy Wzgórza Piotra było utworzone miejsce zwane: Ławka Leonharda. Stworzono
na specjalne zlecenie księżnej Doroty po 1851 roku, gdyż w ten sposób chciała upamiętnić zmarłego w 1851 roku książęcego architekta J .G. Leonharda Dorst von Schatzberga, który był bliskim współpracownikiem księżnej. Obecnie dzisiaj jest trudno wskazać to miejsce. W sąsiedztwie Wzgórza Piotra w kierunku dworca kolejowego znajdowało się ostatni punkt widokowy – Widok Ludwika. Zapewne pomysłodawcą tego miejsca był sam książę, gdyż chciał w sposób symboliczny zamknąć długi epizod związany z budową założenia parkowego, które rozpoczął jego dziadek, książę kurlandzki i żagański Piotr von Biron. Po stu latach zakończono inwestycję. Na tą okoliczność stworzono to miejsce.
W kierunku dworca kolejowego prowadzi ścieżka do współczesnego miejsca ławeczki przy przejściu dla pieszych przy ulicy Kolejowej. Ostatni fragment Parku Górnego zlokalizowany przy budynkach żagańskich wodociągów, a także dawnych zakładów tekstylnych rozciągających się w kierunku kładki żelaznej przy ulicy Wodnej. Nie jest użytkowany.
Histria tego miejsca jest związana z wydarzeniami z 1930 roku z okazji 300 letniej rocznicy śmierci astronoma Jana Keplera. Władze miasta zaproponowały, aby w tej części parku, między żagańskimi wodociągami, a ulicą Kolejową stworzyć tak zwany Gaj Jana Keplera – (Kepler Haim). W miejscu tym ustawiono kilka głazów z wyrytą nazwą oraz ustawiono głaz narzutowy, na którym to zamontowano medalion z wizerunkiem astronoma. Głaz ten przeleżał w parku
do 2000 roku. Z inicjatywy Towarzystwa Żagańskiego, podjęto decyzję że zostanie on przeniesiony na pagórek przy ulicy Jana Pawła II z rekonstruowanym medalionem. Dalej ścieżka prowadzi do kładki żelaznej przy ulicy Wodnej, którą można dość na występ parkowo w okolicy Basenu Miejskiego.
