Kaplica Grobowa Książąt Kurlandzkich i Żagańskich – wieża kościoła „Łaski” pw. Św. Trójcy
Kościół Łaski
Kościół wybudowany na mocy podpisanej ugody między królem szwedzkim Karolem XII a cesarzem Austrii Józefem I Habsburgiem w Altranstädt w 1707 roku. W ten sposób umożliwiono parafiom ewangelickim wybudowanie tzw. szczęściu kościołów łaski na terenie Dolnego Śląska. Protestanci z terenu księstwa żagańskiego zapłacili Cesarzowi 6500 guldenów na wydanie pozwolenia na wybudowanie świątyni. Prace rozpoczęto w 21.03.1709 roku. Pierwotna budowlana miała konstrukcję muru pruskiego. W wyniku powodzi w 1804 roku, kościół z zabudowaniami parafii został zalany podczas powodzi w mieście. Według zapisów niemieckich kościół posiadał organy z warsztatu znanego organmistrza Adama Horacego Caspiriniego. W 1873 roku przeprowadzono gruntowny remont kościoła pod kierunkiem Królewskiego Radcy Budowlanego Karla Lüdecke. Dwa lata później wstawiono nowy instrument organowy z 52 głosami, firmy Schlag & Söhne ze Świdnicy, były to największe organy na terenie Dolnego Śląska.
W połowie XIX wieku kościół obmurowano cegłami w stylu neogotyckim. Ostatnie nabożeństwo odbyło się w dniu 17 czerwca 1945 roku. W 1966 roku na zlecenie biskupa ewangelickiego z Wrocławia rozebrano świątynie, pozostawiając wieże – dzwonnicę z kaplicą grobową książąt żagańskich.
Wieża – Kaplica Grobowa Książąt Kurlandzkich i Żagańskich
Przez ponad 40 lat trumna z ciałem księcia kurlandzkiego i żagańskiego Piotra Birona przechowywana była w kościele farnym. Z biegiem lat miejsce pochówku zostało zapomniane. Od 1840 roku księżna Dorota de Talleyrand – Pèrigord przymierzała się do ufundowania pomnika wewnątrz świątyni.
W roku 1842 w wyniku istniejącego zagrożenia katastrofą budowlaną podjęto decyzję o budowie nowej wieży w konstrukcji murowanej. Parafia ewangelicka nie posiadała wystarczających środków na wybudowanie nowej wieży – dzwonnicy. Kolegium Kościelne wystąpiło do rodziny książęcej o wyznaniu ewangelickim o wsparcie finansowe. Wtedy zrodził się pomysł wzniesienia kaplicy grobowej. Prace rozbiórkowe starej wieży rozpoczęto w lutym 1843 roku, następnie, później jesieni 1843 roku odbyła się uroczystość kamienia węgielnego pod budowę nowej wieży. W latach 1844-1846 księżna żagańska Dorota de Talleyrand-Pèrigord obejmuje patronat nad budową wieży. Całkowity koszt budowy wieży z kaplicą grobową wyniósł ponad 27.500 Rthlr.
Autorem projektu wieży był berliński architekt Karol H. Knoblauch. Kierownikiem prac był Engelhart Gansel z Bolesławca (projektant największego w Europie wiaduktu kolejowego w Bolesławcu). Pierwowzorem wieży żagańskiej była wieża kościoła ewangelickiego w Bolesławcu. Ceglana wieża zakończona jest ażurową żeliwną neogotycką iglicę, która została odlana w zakładach odlewniczych w Iławie – obecnie dzielnica Szprotawy.
Na polecenie księżnej w 1846 roku rozpoczęto przygotowania do powtórnego pochówku księcia kurlandzkiego Piotra Birona. którego ciało przez ponad 40 lat spoczęło w przybudówce kościoła farnego. Zbiegło to się z okrągłą 60. rocznicą objęcia rządów w księstwie żagańskim przez ród Bironów. Uroczystości odbyły się 16 października. W 1852 roku pochowano również Piotra Gustawa Hermanna księcia Biron von Kurland (przedstawiciela sycowskiej linii Bironów). W 1876 roku pochowaną Joannę Katarzynę Pignatelli de Belmonte księżną Acerenza. W 1878 roku sprowadzono szczątki księżnej kurlandzkiej Anny Doroty von Medem (zm. 1821 r.), żony Piotra Birona z Löbichau. Wszystkie szczątki spoczywające w krypcie posiadały podwójne trumny; wewnętrzna drewniana, zewnętrza miedziana. Natomiast serca, księżnej kurlandzkiej Anny Doroty i jej córki Marii Pauliny przechowywano w srebrnych urnach.
Wszystkie płyty epitafijne z kaplicy grobowej, z wyjątkiem księżnej Joanny wykonane zostały przez berlińską firmę C. Cantian.
Wejście do książęcej kryty wmurowana w posadzkę została wykonana z żeliwa przed 1847 roku w Berlinie. Jest to kopia drzwi do kościoła Fedrich –Werdersche Kirche w Berlinie. Duże prawdopodobieństwem jest to, że autorem tych drzwi jest rzeźbiarz berliński Christian F. Tieck.
W kaplicy prawdopodobnie wisiał również dużych rozmiarów krucyfiks autorstwa berlińskiego rzeźbiarza, Bernarda Afingera, wykonanego z marmuru kararyjskiego.
W 1846 roku sprowadzono również dwa duże lichtarze ołtarzowe. Archiwa niemieckie potwierdzają że od strony wschodniej krypty znajdowała się tabliczka żeliwna z wypisanymi nazwiskami osób pochowanych w kaplicy.
Pod koniec lat 60-tych XX wieku, krypta książęca została splądrowana, nie zachowały się trumny z szczątkami książęcymi. Pierwotne wyposażenie kaplicy nie zachowało się. wnętrze jest w złym stanie. Do 2002 roku w kaplicy przechowywano tabliczkę z trumny księżnej Anny Doroty von Medem o treści:
„Jej duch pożegnał się z tym światem i uleciał w jasne przestworza, Tu na ziemi lśni tylko Jego ślad. Jej istnienie było jedynie błogim porannym snem, Jej żywot szczerym anielskim uczynkiem. A każda łza, która uronił – Była tylko wdzięcznością, która ją przepełniała”.
W latach 2000-2004 przeprowadzono generalny remont wieży. Zmieniając funkcję na wieżę widokową. Aktualnie zabytek jest w administracji spółki Pałac Książęcy.
